Vaak beweren mensen dat hun vissen vergiftigd zijn door een buurman waarmee ze ruzie hebben of door hun overige vijanden. Meestal is dit echter niet waar. Meer dan de helft van de gevallen waarbij plots massale vissterfte optreedt, is te wijten aan een slechte waterkwaliteit (ammoniak, zuurstof). In een aantal gevallen is er werkelijk één van de hieronder beschreven toxines aanwezig.
Symptomen vergiftiging
Een acute vergiftiging veroorzaakt massale sterfte zonder voorafgaande symptomen. Dit is meestal te wijten aan een kieuwverbranding met vaak nog een bijkomende zuurstofreductie door het toxine zelf. Een lagere dosis kan verschillende niet-specifieke symptomen veroorzaken:
- ademhalingsstoornissen ten gevolge van een kieuwbeschadiging
- gedrag- en evenwichtsstoornissen ten gevolge van een aantasting van het zenuwstelse
- gezwollen buik (ascites) en ogen (exoftalmie) door een verstoorde osmoregulatie
- huidbeschadiging en kleurverlies
- slechte groei en verminderde voortplanting
- misvormingen en ontwikkeling van tumoren
- algemene afname van het immuunsysteem
Bij het vermoeden van een vergiftiging kan men het best zo snel mogelijk waterstalen nemen en laten onderzoeken in een gespecialiseerd laboratorium. Om een zo juist mogelijke analyse te bekomen moet men de gespoelde fles volledig vullen, zodat er geen lucht meer aanwezig is. Men moet minimaal één liter water verzamelen. De fles moet men per direct opsturen of enkele uren bij koelkasttemperatuur bewaren. De gestorven vissen dienen dadelijk ingevroren te worden voor histopathologisch– en toxicologisch onderzoek.
Chloor / Chloramine
Chloor en chloramine ( = chloor + ammoniak) worden aangewend om het drinkwater te desinfecteren. Gemiddeld liggen de waterwaarden tussen 0.5 en 2 mg/l. Op sommige ongeregelde tijdstippen kan dit chloorgehalte in het leidingwater gevaarlijk verhoogd zijn uit vrees voor één of andere waterbesmetting. Vaak ligt het chloorgehalte in het leidingwater tijdens de zomer het hoogst aangezien de kans op een waterbesmetting dan ook het hoogst is. Alhoewel het vrij onschadelijk is voor de mens, zijn karperachtigen echter zeer gevoelig voor een verhoogd chloorgehalte.
Bij een dosis van meer dan 10 mg/l sterven de Koi binnen enkele uren ten gevolge van kieuw- en huidverbranding. Een waarde van 1 mg/l kan dodelijk zijn indien deze dosis gedurende enkele weken aanwezig blijft. Een lager gehalte dan 0.001 mg/l veroorzaakt reeds chronische stress. De vissen verliezen hun kleur en ook het aangetaste kieuwweefsel verbleekt. Ideale chloorwaarden liggen onder 0.002 mg/l.
Samenhang met andere waterparameters
De toxiciteit van chloor stijgt bij een:
- hogere temperatuur
- lagere PH
- lager zuurstofgehalte
- sterke organische
- watervervuiling
Behandeling
Al te vaak komt het voor dat het chloorgehalte gevaarlijk hoog ligt na een massale waterverversing of in een pas gevulde vijver. De vissen komen dan allen aan het wateroppervlakte naar lucht happen door de kieuwbeschadiging. Om het chloorgehalte te laten verdampen, moet men pas gevulde vijvers eerst enkele dagen goed beluchten en laten rondpompen vooraleer men er vissen opzet. Beter nog kan men het water tijdens het vullen vanaf een redelijke hoogte in de vijver sproeien. Zo heeft het water een maximaal contact met de lucht, waardoor het chloor sneller verdampt. Naast beluchten of filteren over actieve kool, kan men ook natriumthiosulfaat (Na2SO4) aan het water toevoegen. Dit product ontchloort het water onmiddellijk. Bij het gebruik van Na2SO4 moet men er wel rekening mee houden dat er ammoniak vrijkomt na het ontchloren van chloramine ( = chloor + ammoniak). Dit kan het beste via zeoliet weg gefilterd worden.
Kopervergiftiging
Koper is voor de vis slechts in zeer kleine hoeveelheden noodzakelijk voor de aanmaak van enzymen. Een vergiftiging kan veroorzaakt worden door medicijnen (kopersulfaat), anti-alg producten, een te hoog gehalte in het grondwater of door koperen waterleidingbuizen (boiler). Uit sommige metingen blijkt dat er in de eerste honderden liter leidingwater een kopergehalte tot 2 mg/l aanwezig kan zijn. Hierna daalt dit tot 0.01 mg/l. Daarom kan men zeker in kleine vijvers of aquaria eerst wat water laten weglopen, vooraleer bij te vullen.
Koper is giftiger naarmate het water zachter en zuurder wordt. In hard water wordt het aanwezige koper gebonden door de talrijke carbonaationen. Dit complex slaat neer en verliest hierdoor zijn giftigheid. Koper kan voor een Koi vanaf 0.1 mg/l reeds toxisch zijn. Hoe jonger de Koi, hoe gevoeliger hij is. De schade vindt vooral plaats ter hoogte van de lever, de nier en de kieuwen. Hetgeen een verminderde zuurstofopname tot gevolg heeft. Bovendien zorgt koper voor een algemene verlaging van de immuniteit. Naast waterverversing en adsorptie door actieve koop, kan men het kopergehalte verminderen door het toedienen van chelatoren zoals EDTA. Deze binden zeer snel het aanwezige vrije koper.
Ijzervergiftiging
Bij vissen speelt ijzer een grote rol in de aanmaak van hemoglobine, belangrijk voor de zuurstofopname. Planten benutten ijzer bij de aanmaak van chlorofyl. Leidingwater bevat praktisch geen ijzer. Bovendien wordt ijzer snel gebonden door zuurstof, waardoor het neerslaat. Het nodige ijzer haalt de Koi dan ook uit zijn voer. Vanaf 0.2 mg/l kan ijzer toxisch zijn, vooral in zacht en zuur water. Bij een verhoogd ijzergehalte krijgt het water een bruine kleur. Dit zien we voornamelijk in grondwater. Naast een rechtstreeks toxisch effect op de kieuwen en de inwendige organen, verdringt het ijzer ook andere sporenelementen zoals mangaan.
Andere giftige metalen
Uit proeven blijkt dat vergiftiging met lood, kwik (verfdampen, gebroken thermometer), zink (gegalvaniseerde tank), chroom en cadmium het immuunsysteem onderdrukken (Girard, 1993). Deze zware metalen zijn enkel op te sporen via gespecialiseerde tests.
Pesticiden herbiciden
Soms gebruiken de waterleidingmaatschappijen gedurende een korte periode een minimale dosis insecticiden om de waterluis in de leidingen te bestrijden. Toch kan dit reeds schadelijk zijn voor de vissen. Een andere besmettingsbron is vaak de buurman of de landbouwer, die in de directe omgeving van de vijver sproeide. Na een hevige regenbui komen deze organofosfaten in de vijver terecht. Bovendien komen deze pesticiden ook in het grondwater terecht.
In een hoge concentratie veroorzaken deze pesticiden verlamming en acute sterfte. Bij lagere concentraties stapelen deze pesticiden zich op in de organen en veroorzaken ze groeivertraging, vruchtbaarheidsstoornissen of misvormingen zoals krommingen in de ruggengraat. Vooral de goudwinden zijn hier zeer gevoelig aan.
Therapeutica
Vooraleer men therapeutica toedient, moet men de waterkwaliteit en de conditie van de vis nagaan. Vele geneesmiddelen zoals bijv. formaldehyde beschadigen rechtstreeks de kieuwen, maar verminderen indirect ook het zuurstofgehalte in het water. Dit betekent dat een juiste dosis toch toxisch kan zijn bij sterk verzwakte vissen of bij een slechte waterkwaliteit. Daarom is het ook zeer belangrijk om tijdens een behandeling extra zuurstof te voorzien. Naast het zuurstofgehalte hangt de giftigheid van een geneesmiddel af van de temperatuur, de zuurtegraad en de hardheid van het water. Zo is bijv. een waterbehandeling met 10 mg/l chloramine T volkomen ongevaarlijk bij 10 °C, een hoge PH (8) en een hoge hardheid (15 °dH). Diezelfde waterbehandeling met 10 mg/l chloramine T is daarentegen dodelijk bij 20 °C, een lage PH (6) en een lage hardheid (4 °dH). Ook de combinatie van bepaalde producten (bijv. formaldehyde en kaliumpermanganaat) is vaak zeer giftig. Andere producten zijn dan weer toxisch afhankelijk van hun toedieningsvorm. Zo is het antibioticum oxytetracycline toxisch voor de lever als het intraperitoneaal wordt geïnjecteerd, terwijl het via het voer niet toxisch is. Andere antibiotica waaronder gentamicine en sulfonamiden zijn toxisch voor de nier.
overige toxines
Door de toenemende industriële en huishoudelijke afvalstoffen komen verscheidene al dan niet onderkende toxines voor in ons grondwater. Deze tasten de slijmhuid van de vis aan, waardoor deze gevoeliger wordt voor bijkomende infecties. Acute sterfte berust meer op toevalligheden, ongelukken, enzz…
Zo worden er in koivijvers reeds verschillende toxines aangetroffen, gaande van rattenvergif of PCB’s tot detergentia of oliën.
